BRYGADA ŚMIERCI ZYGMUNTA SZENDZIELARZA
Zygmunt Szendzielarz, pseudonim Łupaszko, to zasłużony major kawalerii Wojska Polskiego i Armii Krajowej działający na Wileńszczyźnie. Niesłusznie oskarżany o kolaborację z Niemcami, a przez propagandę PZPR przedstawiany jako bandyta.
Działania wojenne
W czasie wojny Szendzielarz dowodził 2. szwadronem 4. Pułku Ułanów, który był częścią Wieleńskiej Brygady kawalerii. Stoczył wiele bitew, a 27 września 1939 r. dostał się do niewoli z której udało mu się zbiec. Do dziś nie wiadomo czy była to niewola niemiecka czy sowiecka.
Za działania w czasie wojny został odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V klasy.
Po wojnie nie udało mu się przedostać do Francji, wrócił więc do Wilna, gdzie w zaangażował się w ruch konspiracyjny.
Pod pseudonimem
W konspiracji Łupaszko wstąpił do Kół Pułkowych. Dowodził nimi Aleksander Krzyżanowski „Wilk”. W 1943 r. Łupaszko został dowódcą 5. Wileńskiej brygady AK, nazywanej Brygadą Śmierci.
Oddział stale przemieszczał się, aby utrudnić wrogowi namierzenie go i rozbicie. Przed akcją brygada koncentrowała się i atakowała całą siłą. Działali na terenach na wchód od Wilna, a ich głównym zadaniem było chronienie polskich osad przed grabieżami, walka z Niemcami oraz litewską milicją.
25 stycznia 1944 r. odział Łupaszki uczestniczył w spotkaniu z Niemcami dot. zaprzestania antyniemiecki działań. Porozumienie nie doszło do skutku jednak fakt spotkania był później wykorzystywany do oskarżeń Łupaszki o współpracę z Niemcami.
Siła Łupaszki
Na początku 1944 r. Brygada Śmierci zebrała się o czym niestety dowiedzieli się Niemcy. Zebrali mocniejszy oddział i zaatakowali brygadę. Po dwóch dniach 5. Wieleńska Brygada AK mimo przewagi wroga odniosła zwycięstwo. Osłabienie oddziału Łupaszki chcieli wykorzystać Sowieci. Aby rozbić Brygadę Śmierci wystawili siły około 1500 partyzantów. Na nic jednak nie zdały się te starania. Po raz kolejny brygada odparła atak zadając duże straty Sowietom.
Oddział Łupaszki odnosił wiele zwycięstw dzięki czemu wieść o nich motywowała kolejne osoby do wstąpienia w jego szeregi.
Morderstwo
Losy Łupaszki były zagmatwane. Nieudane małżeństwo, miłość do „Loli”, pojmanie, próby życia w cywilu. To wszystko skończyło się wraz z wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie.
30 czerwca 1948 r. Urząd Bezpieczeństwa aresztował Zygmunta Szendzielarza. Po pokazowym procesie członków AK, został skazany na 18-krotną karę śmierci. Wyrok wykonano 8 lutego 1951 r., poprzez strzał w tył głowy. Do dziś miejsce jego pochówku pozostaje nieznane.